Блаславёны Васіль Велічкоўскі (1903-1973)

Васіль Велічкоўскі нарадзіўся 1 чэрвеня 1903 г. у горадзе Станіславове (цяпер Івана-Франкоўск) у сям'і святара, радавод якой даходзіў запарожскіх казакоў. Бацька, Уладзімір Велічкоўскі, быў святаром у вёсцы Шупарці (цяперашняя Цярнопальская вобласць); маці - дачка а. Мікалая Тэадаровіча і Харытыны з Анішкевічаў. Род Велічкоўскіх з боку бацькі быў святарскім ужо больш за 300 гадоў, а паходзіў з Усходняй Украіны, з сяла Вялічкаў.

Ва ўзросце васьмі гадоў Васіль пачаў хадзіць у пачатковую школу ў вёсцы Прабіжная, дзе правучыўся тры гады. Пасля заканчэння школы бацькі аддалі Васіля на навучанне ў Інстытут св. Язафата айцоў-базылянаў. Тут адбылася важная падзея: падчас місій маці прысвяціла свайго сына Васілька пад Пакроў Найсвятой Багародзіцы. Да шостага класу Васіль пайшоў у вёсцы Гарадзінцы. Там яго застала Першая сусветная вайна, там у 1918 годзе ён уступіў у рады Сечавых Стральцоў.

У 1920 годзе Васіль вярнуўся дадому і адразу паступіў на багаслоўскае навучанне ў Львоўскую семінарыю, дзе прафесарам дагматыкі быў а. д-р Іосіф Сляпы. Дыяканскія свячанні Васіль атрымаў з рук Слугі Божага мітрапаліта Андрэя Шаптыцкага, а ў 1924 годзе, пасля чатырох гадоў семінарыі, паступіў у манастыр рэдэмптарыстаў у Галоска каля Львова, дзе яго з айцоўскай любоўю прыняў а. Ёзаф Схрэйверс. Кандыдатуру Васіль пачаў 2 жніўня ў дзень св. Іллі. Неўзабаве 9 кастрычнік 1925 г., ва ўзросце 22 гадоў, ён прыняў таінства святарства ад біскупа Луцкага і ўсёй Валыні Іосіфа Боцяна. Спачатку малады а. Велічкоўскі два гады працаваў настаўнікам у ювенаце - малой семінарыі айцоў-рэдэмптарыстаў ў Збоісках каля Львова, якая налічвала тады больш за 100 студэнтаў. Аднак дзейнасць а. Васіля не абмяжоўваўся выкладаннем у ювенаце: разам з іншымі айцамі ён ездзіў па вёсках і мястэчках Галічыны, дапамагаючы ў правядзенні місій і рэкалекцый. Заўважыўшы вялікі прапаведніцкі талент і апостальскую руплівасць айца Васіля, настаяцелі вырашылі ў 1927 г. перавесці яго ў манастыр у Станіславове, дзе працавала вялікая місіянерская група на чале з выдатным місіянерам а. Ёзэфам Дэ Вохтам.

У той час адкрыліся новыя магчымасці для апостальскай працы на Валыні, якая была далучана да Польшчы ў 1921 годзе. На Валынь пачалі масава перасяляцца ўкраінцы з Галічыны. Іх духоўнай апекай займаліся рэдэмптарысты а. Мікалай Чарнецкі і а. Рыгор Шышковіч. Пазней, у 1928 годзе, а. Шышковіч паехаў працаваць для ўкраінцаў у Канаду, а на яго месца прызначылі а. Васіля Велічкоўскага. Ён спяшаўся з духоўнай дапамогай галіцкім пасяленцам, раскіданым па ўсёй Валыні. Ён знаходзіў іх паселішчы, адпраўляў Літургію, прапаведаваў, спавядаў, вучыў катэхізісу, хрысціў дзяцей, дапамагаў у будаўніцтве капліц. Спачатку, у выніку агітацыі прыхільнікаў маскоўскага праваслаўя, працаваць з людзьмі было цяжка, і менавіта тут праявіўся прапаведніцкі і арганізатарскі талент а. Велічкоўскага: яму атрымлівалася пераканаць людзей у неабходнасці яднання з Паўсюднай Царквой нават там, дзе зведваў няўдачы Кір Мікалай Чарнецкі. А. Васіль быў чалавекам вясёлага нораву, што дапамагала завязваць сяброўскія адносіны з праваслаўнымі. Ужо з дзяцінства а. Васіль меў вялікую набожнасць да Найсвяцейшай Багародзіцы і таму асабліва настойліва распаўсюджваў на Валыні культ іконы Маці Божай Нястомнай Дапамогі, якая, дзякуючы свайму ўсходняму стылю, аб'ядноўвала і грэка-каталікоў, і праваслаўных. Тады каля дваццаці тысяч праваслаўных прыступіла да еднасці з Грэка-Каталіцкай Царквой. Адным з першых далучыўся да грэка-каталіцкай супольнасці родны брат Лесі Украінкі Мікалай Косач са сваім сынам Юрыем. А. Велічкоўскі часта адпраўляў Літургію ў сяле Калодзіжным, дзе нарадзілася вялікая ўкраінская паэтка.

Праз польскіх сясцёр-шарытак, якія працавалі ў шпіталі, дзе лячыўся маршал Пілсудскі, а. Васіль ў 1930 годзе здолеў атрымаць ад яго дазвол перарабіць польскі касцёл у Ковелі на грэка-каталіцкую царкву, што было ў той час нечуванай адвагай. Пасля, калі ўладыка Мікалай Чарнецкі ўзначаліў ў 1931 г. місіянерскую акцыю ўз'яднання праваслаўных братоў з Каталіцкай Царквой, а. Васіль разам з іншымі рэдэмптарыстамі шмат яму дапамог, несучы людзям святло Хрыстовай навукі і патрыятызму, які царская Расія знішчыла сярод праваслаўных ўкраінцаў.

Польскія ўлады непрыхільна ставілася да місійных поспехаў а. Велічкоўскага і ўладыкі Чарнецкага, бо яны, прапаведуючы жывым украінскім словам, прыцягвалі многіх праваслаўных да еднасці з Паўсюднай Царквой менавіта праз Украінскую Грэка-Каталіцкую Царкву, спрыялі аднаўленню духоўнай і нацыянальнай свядомасці. Усё гэта перашкаджала паланізаваць украінцаў на Валыні, таму па патрабаванню ўрада Польшчы ў 1935 годзе а. Васіль Велічкоўскі пакінуў Валынь і пераехаў у манастыр у Станіславове. Адтуль, аднак, ён разгарнуў яшчэ больш энергічную місіянерскую працу ў гарадах і сёлах Заходняй Украіны, плённа супрацоўнічаючы з а. Зянонам Кавалікам, які таксама быў выдатным прапаведнікам. Місіі працягваліся па дзесяць дзён, на працягу якіх айцы прамаўлялі пропаведзі пра Хрышчэнне Украіны, пра вялікае пакліканне да святасці, пра важнасць малітвы ў жыцці хрысціяніна. Заканчваліся місіі вялікім паходам з крыжам праз усю вёску, у якім бралі ўдзел тысячы людзей з навакольных вёсак.

У 1936 годзе а. Васіль быў адным з галоўных дакладчыкаў на Унійным з'ездзе УГКЦ ў Львове. Ён выступіў з рэфератам пра методыку унійнай працы сярод праваслаўных, пры гэтым зрабіўшы асаблівы акцэнт на неабходнасці прытрымлівацца ўсходняй традыцыі ў набажэнстве і казаннях.

Марай а. Велічкоўскага было пабудаваць у Станіславове велічны храм у гонар Маці Божай - Валадаркі Украіны. Ён ужо сабраў 120 тыс. злотых, купіў неабходныя матэрыялы, аднак міністр вайсковых спраў у Варшаве не дазволіў рэдэмптарыстам пабудаваць царкву, баючыся іх уплыву на людзей.

У 1938 г. споўнілася 25 гадоў місіянерскай дзейнасці рэдэмптарыстаў ва Украіне, і з гэтай нагоды а. Васіль выдаў "Юбілейны Альманах". У ім знаходзім надзвычайна пяшчотнае і сардэчнае прысвячэнне маці, якое цудоўна выяўляе як сыноўнія пачуцці а. Васіля, так і яго жыццёвае крэда: "Блаславёная будзь, мама, што ахвяравала за народ сына-дзіця. Ён памёр для свету, але не загінуў для Бога і народа. Ён жыве і жыць будзе, і жыццё мільёнам дае, таму што ён, твой сын, місіянер Ісуса і Марыі, рэдэмптарыст".

А між тым гадзіннік гісторыі ўжо пачаў біць трывожную гадзіну. 22 верасня 1939 г. Чырвоная Армія заняла Заходнюю Украіну, і новы ўрад адразу пачаў планавае знішчэнне УГКЦ і яе святароў. На свята Пакутнай Маці Божай а. Васіль, не гледзячы на небяспеку, арганізаваў урачысты паход па вуліцах горада Станіславова. У паходзе ўдзельнічалі тысячы вернікаў, так што нават салдаты з Усходу здымалі шапкі і хрысціліся, бо да гэтага нічога падобнага ў жыцці не бачылі. За арганізацыю гэтага паходу айца Васіля выклікалі ў НКУС, але, улічваючы яго вялікую папулярнасць сярод людзей, адпусцілі. Гэта былі страшныя часы, калі НКУС толькі на Заходняй Украіне было закатавана больш за 100 тыс. чалавек.

У 1941 годзе па даручэнню мітрапаліта Андрэя Шаптыцкага і па просьбе праваслаўнай грамады а. Васіль выязджае ў горад Камянец-Падольскі. Людзі з вялікім энтузіязмам сустрэлі грэка-каталіцкага святара і адразу далі яму царкву св. Мікалая. Аднак айцец прабыў у горадзе толькі тры дні, таму што ў выніку паклёпаў нямецкі камендант загадаў яму пад пагрозай расстрэлу на працягу сутак пакінуць горад.

У 1944 годзе, калі Чырвоная Армія, наблізіўшыся да Цярнопаля, праводзіла там жорсткія баі з немцамі, да львоўскага манастыра рэдэмптарыстаў дайшла вестка, што ў Цярнопалі няма ні аднаго святара, які б апекаваўся парафіяй. Паехаць туды, не гледзячы на небяспеку, добраахвотна выклікаўся а. Велічкоўскі. У Цярнопалі а. Васіль стаў ігуменам мясцовага манастыра рэдэмптарыстаў.

У ноч з 10 на 11 красавіка 1945 г. энкавэдысты арыштавалі большасць грэка-каталіцкіх іерархаў. Айца Васіля Велічкоўскага арыштавалі некалькі месяцаў пазней, 7 жніўня таго ж года, у Цярнопалі. У следчым ізалятары НКУС яму сказалі: "Або падпішацеся пра пераход у праваслаўе і адразу паедзеце дадому, альбо не выйдзеце адсюль ніколі". А. Васіль цвёрда і бескампрамісна адмовіўся. Яго адправілі для следства ў Кіеў, дзе за "актыўную антысавецкую прапаганду" ў пропаведзях і часопісах абласны суд вынес прысуд вышэйшай меры пакарання праз расстрэл.

Тры месяцы а. Васіль чакаў выканання прысуду ў камеры смяротнікаў, з якой кожны вечар выводзілі і расстрэльвалі аднаго вязня, а на яго месца прысылалі новага. У гэтую цяжкую гадзіну свайго жыцця вязні звярнуліся да а. Васіля: "Пане ойча, просім Вас, раскажыце нам пра Божыя рэчы, пра малітву і пра споведзь, таму што ні адзін з нас нічога не ведае пра Бога, а гэта можа апошні дзень нашага жыцця". Так а. Васіль атрымаў магчымасць прапаведаваць да самай смерці...

Аднойчы ноччу прыйшла чарга і а. Велічкоўскага, яго выклікалі "з рэчамі на выхад". Ён развітаўся з усімі зняволенымі і прасіў перадаць родным ў Львове, што святара Велічкоўскага расстралялі за Грэка-Каталіцкую Царкву і святую веру. Аднак Госпад не дазволіў згаснуць святлу сярод цемры - яго не расстралялі, а замянілі смяротны прысуд на 10 гадоў зняволення ў канцэнтрацыйных лагерах у Варкуце.

У краях, дзе адбываў зняволенне а. Васіль, маразы дасягалі 50 градусаў, так што вязні клаліся спаць шчыльна адзін да аднаго, каб да раніцы не замерзнуць. Айцец Велічкоўскі ў такіх умовах не падаў духам, аптымізм і апостальская руплівасць не давалі яму ні на хвіліну апусціць рук. Ён з невялікай групай зняволеных знайшоў у шахце закінутую галерэю, дзе штодня а 4 гадзіне раніцы адпраўляў Літургію ў прысутнасці каля 20 зняволеных.

А. Васіль узгадвае ў сваіх успамінах: "Неспадзявана хутка прамінулі мне мае 10 гадоў пакарання, і вось мае ногі зноў ходзяць па вуліцах роднага Львова". Пасля вызвалення з лагераў а. Васіль наведвае віцэпротаігумена Філімона Курчабу, заязджае да розных знаёмых і братоў з Кангрэгацыі рэдэмптарыстаў. У часы глыбокага падполля і пераследу Грэка-Каталіцкай Царквы а. Васіль вучыць таемна маладых семінарыстаў, служыць Літургію ў прыватных дамах, займаецца духоўным провадам сясцёр-базылянак.

У 1963 годзе, падчас II Ватыканскага сабору, Папа Ян ХХІІІ звярнуўся да генеральнага сакратара Камуністычнай партыі СССР Мікіты Хрушчова з просьбай вызваліць мітрапаліта Іосіфа Сліпога для ўдзелу ў Саборы. Мітрапаліт быў вызвалены, і падчас трохдзённага знаходжання ў Маскве яму ўдалося даслаць тэлеграму а. Велічкоўскаму з просьбай неадкладна прыехаць для ўладкавання важнай справы. Атрымаўшы тэлеграму, а. Васіль прыбыў у Маскву і адправіў з мітрапалітам Сліпым Літургію, падчас якой а. Велічкоўскі быў высвечаны ў сан епіскапа і прызначаны месцаблюсціцелем Грэка-Каталіцкай Царквы ва Украіне.

Узначаліўшы маўклівую Царкву, уладыка Велічкоўскі высвеціў больш за 40 новых святароў. Ён напісаў і распаўсюджваў кнігу пра ікону Маці Божую Нястомнай Дапамогі, вёў актыўную пастырскую дзейнасць, часта слухаў Ватыканскае радыё. Гэтых фактаў для КДБ было дастаткова, каб 27 студзеня 1969 года арыштаваць яго другі раз і асудзіць на тры гады зняволення, якія уладыка адбываў у турме строгага рэжыму ў горадзе Камунарску на Данбасе.

Пасля заканчэння тэрміну зняволення ў 1972 г. уладыку Велічкоўскага адправілі за межы СССР. Велічкоўскі наведаў сваю сястру ў горадзе Заграбе (Югаславія), а затым паехаў у Рым, дзе сустрэўся з Вярхоўным Архібіскупам кардыналам Іосіфам Сліпым. Папа Павел VI сардэчна прыняў уладыку Велічкоўскага і больш за 40 хвілін размаўляў з ім пра перасьлед Грэка-Каталіцкай Царквы ў СССР.

Правёўшы некаторы час у Рыме, уладыка Велічкоўскі едзе на запрашэнне мітрапаліта Максіма Германюка ў горад Вініпег (Канада). Тут мясцовыя ўкраінцы віталі яго як героя, нязломнага змагара, шматгадовага вязня канцлагераў, які выжыў насуперак усім сілам зла. 24 жніўня 1972 года уладыку вітала моладзь украінскага пласту ў доме "Ваўчыная сцежка". Калі ўладыка праходзіў паміж радамі маладых украінцаў, з чатырох тысяч грудзей адначасова вырваўся вокліч: "Слава, слава, слава ..." Уладыка сказаў патрыятычную прамову, перадаў прывітанне ад аднагодкаў з Украіны, успомніў аб слаўных подзвігах казакоў і Сечавых Стральцоў, для якіх сэнсам ўсяго жыцця быў лозунг "Бог і Украіна".

Нядоўга прыйшлося біскупу Васілю Велічкоўскаму быць для ўкраінскай дыяспары жывым сведчаннем праследаванняў падпольнай Грэка-Каталіцкай Царквы. Нібы прадчуваючы блізкую смерць, уладыка Велічкоўскі наведваў украінскія парафіі па ўсёй Канадзе і Злучаных Штатах. Як сведчыць бр. Васіль Стэць, перад ад'ездам за мяжу ўладыку Велічкоўскаму на загад КДБ зрабілі ін'екцыю атруты запаволенага дзеяння, і таму ён не пражыў на волі і года. 30 чэрвеня 1973 г. яго поўнае любові бацькоўскае сэрца спынілася на 70-м годзе жыцця і 10-м годзе біскупскай хіратоніі. Але ўдары гэтага сэрца нібы прамаўляюць у нашых душах: “Нічога не бойся з таго, што трэба табе перанесці. Вось жа пашле некаторых з вас д’ябал у вязніцу, каб вас выпрабаваць, і будзеце цярпець гора праз дзесяць дзён. Будзь верны аж да смерці, і дам табе карону жыцця” (Адкр. 2, 10).

Улічваючы сведчанне праведнага жыцця светлай памяці Кір Васіля Велічкоўскага, у прыватнасці, яго вытрываласць, мужнасць і вернасць Хрыстовай Царкве, выяўленыя падчас пераследу за веру, з нагоды 2000 Юбілейнага Года быў пачаты беатыфікацыйны працэс. 2 сакавіку 2001 г. працэс завершыўся на епархіяльным узроўні, і справа была перададзена ў Апостальскую Сталіцу.

6 красавіка 2001 г. багаслоўская камісія пацвердзіла дакладнасць мучаніцтва Васіля Велічкоўскага, 23 красавіка факт мучаніцтва пацвердзіў сход кардыналаў, а 24 красавіка 2001 г. Святы Айцец Ян Павел II падпісаў дэкрэт аб беатыфікацыі біскупа Васіля Велічкоўскага як блаславёнага мучаніка за Хрыстовую Веру. Падчас святой Архірэйскай Літургіі 27 чэрвеня 2001 г. у Львове Святы Айцец Ян Павел II абвесціў Васіля Велічкоўскага блаславёным.

 

Каментары: