Святая Еўфрасіння Полацкая

За тысячу гадоў гісторыі хрысціянства ў Беларусі на нашай зямлі ўзрасло шмат вядомых і невядомых праведнікаў, якія сталі дастойнымі ўдзельнікамі Божай нябеснай славы. Для нас, нашчадкаў, святыя пакінулі ў спадчыну свой духоўны досвед, шлях служэння, павучанні, рукапісы, кнігі. Святыя паказваюць нам прыклад служэння, і гэты прыклад блізкі і даступны для нас, бо здзяйснялі служэнне блізкія нам людзі – нашыя святыя продкі. Самымі старажытнымі цэнтрамі хрысціянства ў Беларусі з’яўляюцца Полацк і Тураў, таму і першыя беларускія святыя паходзяць адтуль. І самай вядомай з іх безумоўна з’яўляецца Еўфрасіння Полацкая.

Невядомы аўтар яе жыццяпiсу так піша пра святую ў сваім гімне: «Якімі словамі, братове, належыць уславiць светлую памяць найшчаснейшай нявесты Хрыстовай Еўфрасiннi! Была яна дапамогай пакрыўджаным, суцяшэннем засмучаным, для распранутых — адзеннем, для хворых — наведваннем цi, проста кажучы, — для ўсiх была ўсiм. Еўфрасiння сэрца сваё паiла Божай мудрасцю. Еўфрасiння — неўвядальны цвет райскага саду. Еўфрасiння — арол, што, лунаючы ў небе, праляцеў ад захаду i да ўсходу, як прамень сонечны, прасвятлiў зямлю Полацкую». Прасветленая Божай любоўю да людзей, яна стала для беларусаў нябеснай апякункай.

Святы Кірыла Тураўскі

Другім вялікім цэнтрам хрысціянства на беларускіх землях быў Тураў, які да канца Х стагоддзя быў цэнтрам племяннога саюза дрыгавічоў. У канцы Х стагоддзя горад уваходзіць у склад дзяржавы Уладзіміра Вялікага. У Тураве быў адзін з першых біскупскіх пасадаў на Беларусі. У крыніцах узгадваецца, што першым тураўскім біскупам з 1005 году быў Тамаш.

Доўгі час Тураў знаходзіўся ў залежнасці ад Кіева. Аднак у 1157 годзе князь Юры Яраслававіч, унук Святаполка ІІ, захапіў горад і абвясціў яго незалежным. Горад у гэты час быў значным культурным цэнтрам: там быў біскупскі пасад і некалькі манастыроў. Менавіта тут каля 1130 года і нарадзіўся гонар і слава беларускай зямлі, найбуйнейшы майстар слова, выдатны асветнік, філосаф і прамоўца, біскуп Тураўскай епархіі, адзін з высокаадукаванейшых людзей свайго часу святы Кірыла Тураўскі. Нарадзіўся будучы асветнік у заможнай сям’і. Свецкае імя яго не захавалася, у гісторыю ён увайшоў пад імем Кірыла, якое прыняў пры пострыгу. Бaцькaм Кipылы быў мяcцoвы бaяpын, блiзкi дa княжaгa двapa, дзe юнaк i aтpымaў выдaтнyю aдyкaцыю aд гpэцкix cвятapoў i кнiжнiкaў, якiя пpыexaлi ў Typaў з Biзaнтыi paзaм з жoнкaй князя.

Святы Андрэй Баболя

Праз некалькі дзясяткаў год пасля мучаніцтва св. Язафата ў Віцебску супольнасць святых мучанікаў за адзінства Хрыстовай Царквы папоўніў святар езуіт Андрэй Баболя, якога, таксама як і св. Язафата, празвалі “душахватам”. Андрэй Баболя паходзіў са шляхецкага роду, нарадзіўся 30 лістапада 1591 г. у Польшчы. Выхоўваўся ў сям’і з моцнымі каталіцкімі традыцыямі. Скончыўшы пяцігадовы курс езуіцкай школы, 31 ліпеня 1611 г. Андрэй вырашыў уступіць у закон езуітаў у Вільні. З 1613 г. ён вывучаў філасофію ў Віленскай акадэміі. У 1622 годзе Андрэй Баболя скончыў тэалагічны факультэт і прыняў святарскія пасвячэнні. Настаяцелі накіравалі яго на так званае трэцяе паслушніцтва (або прабацыю), апошні афіцыйны этап езуіцкай фармацыі, які працягваўся каля года.

1 верасня 1622 года Андрэй распачаў такое паслушніцтва ў Нясвіжы, у калегіі, заснаванай у 1582 годзе князем Мікалаем Кшыштафам Радзівілам, і ў гэтай мясцовасці ён застаўся на наступны год у якасці рэктара касцёла. Вызначыўся ён як спаведнік і прапаведнік. Акрамя таго, з вялікай самаадданасцю працаваў як вясковы місіянер у ваколіцах Нясвіжа. Сто чалавек атрымалі з яго рук сакрамэнт хросту, сужэнскай сувяззю ён злучыў сорак дзевяць параў, якія да таго часу жылі без царкоўнага шлюбу, многіх прывёў да споведзі і лепшага жыцця.

Блаславёная Мар'яна Бярнацкая

13 чэрвеня 1999 года Папа Ян Павел ІІ у ліку 108 новамучанікаў ІІ Сусветнай вайны абвясціў блаславёнай Мар’яну Бярнацкую. “Мы адзначаем перамогу тых, хто ў нашым стагоддзі аддаў жыццё для Хрыста. Аддаў зямное жыццё, каб атрымаць яго навечна ў Божай славе. Таму мы слушна імкнёмся за іх прыкладам верна крочыць за Ісусам”, – гаварыў Святы Айцец у гаміліі падчас беатыфікацыйнай урачыстасці.

Мар’яна з роду Чакала нарадзілася ў 1888 годзе ў Сапоцкінскім краі каля Гродна, у мястэчку Ліпск (цяпер — Польшча), у сям’і ўніятаў, прымусова запісаных у праваслаўе, якія на справе захоўвалі каталіцкую веру. Ліпск належаў да былога ўніяцкага Аўгустоўскага дэканата, які ахопліваў таксама паўночную частку сённяшняга Гродзенскага раёна і ўваходзіў у склад Холмскай уніяцкай епархіі. Епархія праіснавала да 1875 года, і гэта адзіны рэгіён сённяшняй Беларусі, у якім уніяцкія парафіі не былі знішчаныя пасля гэтак званага Полацкага “сабору” 1839 года. Вядома, што ў Ліпску ўніяты, зачыніўшыся ў царкве, доўгі час не пускалі царскіх чыноўнікаў і праваслаўнага святара, якім удалося забраць святыню толькі з дапамогай казацкіх нагаек.

Мітрапаліт Язэп Велямін Руцкі

Кіеўскі мітрапаліт Язэп Велямін Руцкі — адна з тых гістарычных постацяў, без вывучэння жыцця і спадчыны якіх немагчыма зразумець гісторыю Беларускай Грэка-Каталіцкай Царквы. Прычым гаворка ідзе не толькі пра гісторыю перыяду яго жыцця — XVI-XVII стст., але і наступных стагоддзяў. Менавіта Руцкі заклаў трывалыя падмуркі будучага развіцця Царквы, якую яму было наканавана ўзначаліць, правёў шэраг рэформаў, якія задалі накірунак і тэмп гэтага развіцця, адчувальныя і важныя да нашых дзён.

Пра Язэпа Веляміна Руцкага, беатыфікацыйны працэс якога распачаў яшчэ ў 1937 годзе мітрапаліт Андрэй Шаптыцкі, расказвае навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі Царквы УКУ Уладзімір Мароз.

Леў Кішка — мітрапаліт Грэка-Каталіцкай Царквы пачатку XVIII стагоддзя

Леў Кішка — Кіеўскі мітрапаліт Грэка-Каталіцкай, тады Уніяцкай, Царквы ў 1714-1728 гадах — шматгранна важная постаць для БГКЦ. Ён жыў і служыў у часы брутальнага перахопу ўплыву на ўсходніх землях Рэчы Паспалітай з боку Маскоўскага царства, якое навязвала свае парадкі, асабліва ў рэлігійных і царкоўных справах. Але ўжо тады, у складаных гістарычных абставінах, мітрапаліт Леў Кішка здолеў закласці важныя краевугольныя камяні ў інстытуцыянальныя асновы Царквы, у развіццё манаства, у прыватнасці Базыльянскага ордэна. Значнасць гэтай дзейнасці цяжка пераацаніць, улічваючы тое, якія выпрабаванні чакалі на Царкву ў наступныя дзесяцігоддзі і стагоддзі.

Кіеўскі мітрапаліт Леў Кішка нарадзіўся ў Ковелі на Валыні і сам прыйшоў ва Уніяцкую Царкву. Паступіўшы ў манастыр, прайшоў ступені служэння аж да протаархімандрыта. Ужо ў гэты перыяд ён вызначыўся як таленавіты аўтар прац па маральнаму багаслоўю. Біскупскую хіратонію атрымаў у Самбары і стаў Уладзімірскім біскупам. Пасля смерці свайго свяціцеля Юрыя Вінніцкага Леў Кішка - Кіеўскі мітрапаліт, які пакінуў пасля сябе вялікую спадчыну твораў і рэформ.